Erituvchi Moy Ekstraksiyasi

Erituvchi moy ekstraksiyasi - bu moyga bilan aloqa qilish (singdirish yoki purkash) orqali moy va yogʻni eritishi mumkin boʻlgan bir turdagi organik erituvchini tanlash va ekstraksiya tamoyilidan foydalangan holda ozuqaviy yog tayyorlash olish usuli boʻlib, bu orqali moydagi moy va yogʻ ajratib olinadi.

Qoʻllash Mumkin Boʻlgan Xomashyolar

Hozirgi vaqtda xalqaro keng tarqalgan amaliyot quyidagicha: moy miqdori yuqori boʻlgan oʻsimlik moylari (masalan, yeryongʻoq va raps, kungaboqar, paxta va boshqalar) odatda birlamchi presslash va erituvchi ekstraktsiya texnologiyasi yordamida  ishlab chiqariladi; moy miqdori past boʻlgan oʻsimlik moylari (masalan, soya) odatda toʻgʻridan-toʻgʻri ekstraktsiya yoʻli bilan ishlab chiqariladi. Moy resurslaridan toʻliq foydalanish va iqtisodiy foydani yaxshilash uchun, presslashdan keyin moyli kunjaralardan odatda pishirish moyini ishlab chiqarish uchun ajratib olish davom ettirilishi kerak.

Erituvchi Moy Ekstraksiyasining Asosiy Jarayoni

Asosiy jarayon moy boʻlaklarini (yoki birlamchi presslangan kunjraralar) tanlangan erituvchilarga botirish, moyni erituvchilarda eritish (aralash moy hosil qilish), soʻngra aralash moyni qattiq qoldiqlardan (kunjaradan) ajratish, aralashgan moyni turli qaynash nuqtalariga koʻra bugʻlash va tozalashdan iborat boʻlib, bunda erituvchi bugʻga aylanadi va moy ajraladi va shu bilan moy (ekstraktsiya qilingan xom moy) olinadi. Erituvchi bugʻi kondensatsiyalash va sovutishdan keyin qayta ishlanadi. Un tarkibida ham maʼlum miqdorida erituvchi boʻladi. Erituvchi ajratib olishi va quritilishi bilan un quritiladi. Eritmani toʻplash va quritish paytida uchuvchan holatda boʻlgan erituvchi bugʻ hali ham kondensatsiyalash va sovutish orqali olinadi.

 

 

Ozuqaviy Erituvchi Moy Ekstraksiyasi Afzalliklari

• Erituvchi moy ekstraksiyasi usuli past qoldiq moy miqdori, kunjarada 1% dan kam moy qolishi (yuqori moy hosildorligi), past mehnat zichligi, yaxshi ish muhiti va yaxshi un sifati kabi afzalliklariga ega. Erituvchi moy ekstraksiyasi jarayonining kamchiliklari shundaki, xom moyda qoldiq erituvchi boʻladi, ammo agar u standartga muvofiq qatʼiy boshqarilmasa, tayyor mahsulotda qoldiqni aniqlab boʻlmaydi.
• Koʻrinib turibdiki, moyni presslash usuli bilan solishtirganda, erituvchi moy ekstraksiyasi usuli haqiqatan ham hozirgi kunda keng qoʻllanilayotgan ozuqaviy moy ishlab chiqarishning samarali usuli hisoblanadi.
  

Erituvchi Moy Ekstraksiyasi Tafsilotlari Bilan Tanishish

1. Erituvchi Ekstraksiyasi Tizimi:
Un (kunjara) yoki boʻlajlar birlamachi ishlov berish yoki presslash zavodidan olinadi, qirgʻich konveyer orqali ekstraksiya sexidagi bufer idishiga oʻtkaziladi. Bufer idishi bufer idishining pastki qismidagi zichlangan klapan orqali un darajasini avtomatik ravishda nazorat qilishi mumkin. Kunjara vaqtinchalik bufer idishida saqlanadi va doimiy oqimni saqlab turish va ekstraktor ishlayotgan yoki oʻchirilgan paytda ekstraktordan chiqib ketadigan erituvchi gazning yoʻlini yopish uchun maʼlum bir balandlikda yigʻiladi. Kunjaradan moyni toʻliq ajratib olish uchun un har bir katakka, kirishdan chiqishgacha, turli konsentratsiyali eritma moyini purkash orqali va eritma chiqib ketishidan oldin yangi erituvchini purkash orqali toʻyintiriladi. Keyin eritma moyi vaqtincha saqlash sisternasiga yuboriladi va u bugʻlanish tizimiga, moy uni esa erituvchini chiqarib olish jarayoniga oʻtadi.

Ekstraksiya tizimidagi salbiy bosim erituvchi gazning tashqariga chiqishiga yordam beradi.

2. Nam Undan Erituvchini Chiqarib Olish Tizimi:
Moy chiqqanidan keyingi moyli un nam un deb ataladi. Desolventizator (D.T.D.C.) nam undagi erituvchi va oz miqdordag namlikni bugʻlantirish va ajratish uchun ishlatiladi. Desolventizator 7 qatlamdan tashkil topgan.(100 t/k dam kam quvvatga ega mashina uchun odatda 5 qatlam, DT-desolventizator tosteri), 1-, 2-qavatlar erituvchi va namlik miqdorini kamaytirish uchun nam unni birlamchi qizdirishga moʻljallangan. Bu tovoqlar nam un yuzasidagi erkin erituvchini olib tashlash uchun bilvosita bugʻ bilan qizdiriladi. Bu davrda nam unning harorati koʻp miqdorda erituvchi bugʻlanishi tufayli koʻtarilmasdan saqlanadi. Birlamchi desolventizatsiyalandan keyin un bugʻning kirib borishi uchun moʻljallangan va toʻgʻridan-toʻgʻri va bilvosita bugʻ yordamida isitiladigan 3 va 4-qavatlarga oʻtadi. Bug 'va erituvchili bugʻʻning aralashmasi nam un orqali oʻtadi, bu nafaqat issiqlik almashinuvini amalga oshirishi, balki nam undagi baʼzi erituvchini ham chiqarib tashlashi mumkin. 5-Si desolventizatsiyalovchi qatlam hisoblanadi. Toʻyingan bugʻ toʻgʻridan-toʻgʻri esadi va nam undagi erituvchini butunlay yoʻq qiladi. Toʻgʻridan-toʻgʻri bugʻda bugʻ kondensati mavjud boʻlib, u undagi namlikni oshiradi. Va 6-qatlamda undagi namlikni kamaytirish uchun issiq havo puflanadi. Keyin eritilgan unning haroratini pasaytirish uchun 7-qavatda sovuq havo puflanadi. Ushbu bosqichlarning barchasidan soʻng, un desolventizatordan chiqariladi va esktraksiya sexidan un konveyeri orqali un saqlanadigan joyga oʻtkaziladi.

DTDC- desolventizatorda ekstraksiya qilingan unni quritish uchun ishlatiladigan issiq ventilyator yordamida taʼminlanadi va issiq havo isitgichi bilan qizdiriladi.  

 
3. Eritmani Bugʻlatish Tizimi:
Eritma vaqtincha eritma sisternasida saqlanadi, u yerda maʼlum miqdordagi un choʻkindi sifatida tushishi mumkin va keyin yana ekstraktorga nasos yordamida qaytib tortiladi. Eritma yuklovchi nasos orqali 1-bosqich bugʻlatgichiga tortib olinadi. 1-bosqich bugʻlatgichining issiqlik manbasi desolventizatordan keladigan ikkilamchi bugʻ hisoblanadi. Shunday qilib, DTDC desolventizatordagi issiqlik energiyasi sezilarli darajada qayta ishlatiladi va tejaladi. 1-bosqich bugʻlatgichidagi eritma moy stripperidan kelayotgan xom moy bulan issiqlik almashtirgichda issiqlik almashinuvini amalga oshiradi, shuning uchun 2-bosqich bugʻlatgichiga kirganda eritma harorati koʻtariladi va xom moyning harorati esa pasayadi. Keyin eritma nasos orqali 2-bosqich bugʻlatgichiga tortib olinadi. 2-bosqich bugʻlatgichining issiqlik manbasi bilvosita bugʻ hisoblanadi. Keyinchalik, eritma moy stripperiga nasos orqali tortiladi. Bu moy stripperidagi salbiy bosim boʻlib, bu yerda xom moyning umumiy uchuvchanligi toʻgʻridan-toʻgʻri bugʻ yordamida kamaytiriladi.

4. Erituvchi Bugʻini Kondensatsiya Qilish Tizimi:
Erituvchi bugʻini kondensatsiya qilish tizimi bugʻlatish tizimi bilan chambarchas bogʻliq. Bu 1-va 2-bugʻlatgichlardagi, shuningdek, moy stripperi va kondensatoridagi salbiy bosim hisoblanadi. Bugʻlatgichlar qobigʻidagi aralash bugʻ EV kondensatoriga kiradi; va moy stripperidagi aralash bugʻ ST kondensatoriga kiradi. DTDC Desolventizatoridagi aralash bugʻ 1-bugʻlatgich uchun issiqlik manbasi sifatida ishlatiladi va ishlatilgandan soʻng uning katta qismi suyuqlikka kondensatsiyalanadi; 1-bosqich bugʻlatgichi qobigʻidagi kondensatsiyalanmagan bugʻ DT kondensatoriga kiradi. Ekstraktordagi barcha erituvchi bugʻlari, kondensatsiyalanmagan ventilyator bugʻi, erituvchi-suv ajratgichidagi erkin bugʻ, erituvchi ishlab turgan sisternadagi erkin bugʻ, yerosti erituvchi saqlash sisternalaridagi erkin bugʻ va eritma sisternasidagi erkin bugʻ oxirida ventilyatorli kondensatorga kiradi, bu erda bugʻ sovutish suvi yordamida sovutiladi va erituvchi bugʻning katta qismi shu tarzda qayta tiklanadi. Oxirida ozgina erituvchiga ega ventilaytor bugʻi parafinli moyni qayta tiklash tizimiga kiradi.

5. Parafinli Moyni Qayta Tiklash Tizimi:
Umuman olganda, erituvchisiz parafin moyi “Siyrak moy” deb ataladi, erituvchiga ega boʻlgan parafin moyi esa “Boy moy” deb ataladi. Ventilyator bugʻi birinchi navbatda parafin moyi shimuvchisiga kiradi, bu yerda harorat 35℃ dan past boʻlishi kerak. Parafin moyi va ventilyator bugʻi bir-biriga qarshi oqim bilan aloqa qiladi. Parafin moyini shimumchi qurilmadagi Paul halqasi ideal shimilish taʼsirini taʼminlaydi. Tafsilotlar quyidagicha: parafin moyini shimuvchi vositasidan olingan boy moy siyrak moy bilan issiqlik almashishi uchun issiqlik almashtirgichga tortib olinadi. Keyin isitgichda bug; yordamida qizdirilgandan soʻng, boy moy parafin moyi stripperiga kiradi, bu yerda parafin moyidagi erituvchini olib tashlash uchun Paul halqasi yuzasida toʻgʻridan-toʻgʻri bugʻ va boy moy oʻrtasida bugʻ-suyuqlik issiqlik almashinuvi amalga oshiriladi. Keyin siyrak moy qayta ishlatish uchun kparafin moyini shimuvchi vositasiga qayta kiritiladi. Ventilyator bugʻi parafin moyi tomonidan toʻliq soʻrilganidan soʻng, ventilyator yordamida sexdan tashqariga chiqariladi.

Har bir kondensatordagi erituvchi kondensati oxirida suyuqlik kollektori tomonidan yigʻiladi va keyin erituvchidan suvni olib tashlash uchun birlashtirilgan erituvchi-suv ajratgichiga yuboriladi. Birlashtirilgan erituvchi-suv ajratgichida ajratilgan chiqindi suv qaynatish idishiga oqib tushadi, agar chiqindi suvda hali ham erituvchi qoldiq boʻlsa, u chiqarib tashlanishidan oldin qaynatish sisternasida qaynatiladi.